„Kozioł ofiarny” – przemoc w szkole
Przemoc w szkole – opis i występowanie zjawiska:
Przemoc najczęściej wyraża się poprzez demonstrację złości, jako formę uczucia. Najczęściej złość pojawia się wtedy, gdy napotykamy barierę, dzielącą nas od realizacji określonego celu. Każdy człowiek doświadcza tego rodzaju emocji, ma jednak możliwość kreowania rzeczywistości i wpływania na to w jaki sposób ją okazujemy i jakie działania towarzyszą temu uczuciu. Bardziej bezpośrednim i negatywnym objawem złości jest agresja. Jest ona formą przemocy, która dąży do bezpośredniego oddziaływania na kogoś, w celu wyrządzenia mu krzywdy – fizycznej lub psychicznej. Najczęściej spotykamy się z przemocą fizyczną, czyli używaniem siły wobec drugiej osoby. Agresja jednak nie zawsze towarzyszy wyrażaniu złości, zdarza się, że występuje ona jako odrębne działanie, spowodowane bardziej złożonymi czynnikami.
Przemoc może dotyczyć każdego, w różnych formach, jej zjawisko potęguje się gdy jest stosowana wobec grupy lub osoby przez określony czas z zamiarem wyrządzenia określonej szkody. Zawsze zjawisku temu towarzyszą uczucia wstydu, upokorzenia, lęku czy smutku.
Ofiarami przemocy padają osoby (dzieci) słabsze psychicznie, wrażliwsze, o delikatnej strukturze emocjonalnej, przykuwające swym wyglądem uwagę, nieśmiałe. W żaden jednak sposób nie ponoszą one odpowiedzialności za zachowanie sprawców przemocy i stosowanej wobec nich agresji. Niemniej, stają się one najczęściej tzw, kozłem ofiarnym, na którym agresorzy wyładowują swoją siłę lub dręczą psychicznie. Może też dojść do wykorzystywania materialnego, jako jednej z form przemocy. To zjawisko bardzo często spotykamy w szkołach.
Najczęściej spotykane formy przemocy szkolnej, stosowane wobec rówieśników:
Fizyczna – bicie, kopanie, szarpanie, popychanie;
Materialna – przywłaszczanie cudzego mienia, wymuszanie pieniędzy, przedmiotów, niszczenie własności;
Psychiczna – dokuczanie, przezywanie, naśmiewanie, szydzenie, ośmieszanie, groźby, oszczerstwa, plotkowanie, oczernianie poprzez publikację w środkach masowego przekazu, gestykulacja, niestosowne napisy w miejscach publicznych;
Inne formy – izolacja z grupy rówieśniczej, podżeganie do agresji wobec ofiary.
Przyczyny występowania przemocy w szkole:
Zaburzony i niewłaściwie stosowany system obowiązujących w placówce norm;
Ciche przyzwolenie lub brak reakcji na występującą przemoc;
Źle zagospodarowany czas wolny od zajęć.
Ofiary przemocy:
Dzieci bardzo często zostają uwikłane w różnego typu sytuacje, z którymi nie potrafią sobie radzić samodzielnie. Zwracają się więc o pomoc do osób dorosłych. Niestety, ofiary przemocy robią to niezwykle rzadko. Powodem jest niewłaściwe traktowanie ich problemów. Spotykają się z reakcją lekceważenia ich problemów, umniejszaniem ich rangi, lub po prostu zostają określeni mianem „skarżypytów”. W konsekwencji boją się, że szukanie pomocy tylko pogorszy sytuację. Obawiają się zemsty i prześladowania ze strony agresorów, często ich lęk jest tak duży, iż wydaje się nieprawdopodobne by ktokolwiek mógł im pomóc. Pojawia się rozpacz, poczucie winy. Dziecko, które staje się ofiarą, często doszukuje się przyczyn stosowanej wobec niego przemocy, w samym sobie.
Konsekwencje przemocy:
W wyniku długotrwale stosowanej przemocy, ofiara (dziecko) doświadcza bardzo traumatycznych uczuć, które w konsekwencji wpływają na jego samoocenę, zaburzają poczucie własnej wartości, prowadzą do osamotnienia, izolacji społecznej, często do zaburzeń o charakterze somatycznym, w przypadku agresji fizycznej mogą prowadzić do uszkodzeń ciała, pojawiają się tiki nerwowe, napady lęku, koszmary itp. W konsekwencji zostaje zaburzony cały system prawidłowego rozwoju dziecka, a trwale naruszona struktura emocjonalna goi się bardzo długo często jednak pozostają trwałe ślady.
Sprawcy przemocy również ponoszą konsekwencje takich negatywnych zachowań. Czują się bezkarni, zwłaszcza gdy nie stają się odpowiedzialni za wyrządzoną krzywdę. Mają coraz częściej konflikty z prawem, pojawiają się skłonności do nieakceptowanych społecznie zachowań, szukania w tym niezdrowej przyjemności.
Osoby, które były świadkami przemocy również utrwalają w sobie określone emocje. Towarzyszy im poczucie winy, wstydu, wewnętrznego niepokoju. Nie potrafią pogodzić się z tym, że nie zareagowały we właściwy sposób.
Zjawisko „kozła ofiarnego” jest często spotykane w szkole. Chociaż niewiele i niechętnie się o nim mówi w odniesieniu do konkretnych przypadków i placówek, ma ono miejsce i niesie za sobą poważne konsekwencje nie tylko dla ofiar, ale również dla sprawców i świadków przemocy. Zapobieganie, wdrażanie określonych działań czy stosowane odpowiednich metod wychowawczych, a przede wszystkim konsekwentne działania eliminujące przejawy stosowania przemocy, uchronią dzieci przed przykrymi skutkami tego zjawiska.
Ewa Siłaczewska
pedagog specjalny